Jak projektować interfejsy XAI, żeby ludzie naprawdę z nich korzystali? - XUI

Dlatego projektowanie interfejsów użytkownika (UI) dla systemów AI, które mają być wyjaśnialne, staje się dziś kluczowym zadaniem. Bo właśnie interfejs to miejsce, gdzie człowiek styka się z "mózgiem" AI i decyduje, czy mu ufa, czy rozumie, co się dzieje, czy po prostu rezygnuje, bo to wszystko za trudne.

false

Jeszcze kilka lat temu większość badań nad XAI koncentrowała się na algorytmach i tym, jak wyjaśnienia oceniają inżynierowie czy badacze. Systemy XAI często były niezrozumiałe dla „zwykłych” użytkowników. Na szczęście coraz więcej osób zajmujących się interakcją człowieka z technologią (HCI) zwraca uwagę na to, że nie wystarczy, żeby system był mądry – musi być też zrozumiały i użyteczny dla człowieka.

Tak powstało pojęcie XUI (Explainable User Interface) - czyli sposób, w jaki użytkownik wchodzi w interakcję z wyjaśnieniami generowanymi przez AI. Innymi słowy: jak AI „mówi” do nas to, co robi i czy mówi to w sposób dla nas przystępny.

false

Chociaż temat XUI zyskuje na znaczeniu, wciąż brakuje konkretnych i uporządkowanych wytycznych, jak projektować takie interfejsy. Zwłaszcza dla osób, które nie są ekspertami technologicznymi. Systemy często są zbyt skomplikowane, zbyt ogólne albo zwyczajnie nieczytelne.

W odpowiedzi na ten problem, w jednym z najnowszych badań przeanalizowano, jakie standardy UX (User Experience) są naprawdę istotne dla użytkowników XAI, którzy nie mają zaawansowanej wiedzy technicznej. Zebrano je w trzech kategoriach:

1. Uniwersalne doświadczenie użytkownika

→ Satysfakcja

Chodzi tu o ogólne wrażenie z korzystania z systemu: czy jest przyjemnie, jasno, intuicyjnie?

2. Jakość narzędzia wyjaśniającego

→ Perswazyjność i Efektywność

Perswazyjność to zdolność systemu do przekonania nas, że jego rekomendacje mają sens. Efektywność to prostota i szybkość w obsłudze.

3. Specyficzne doświadczenie XAI

→ Zrozumiałość i Zaufanie

Zrozumiałość to zgodność działania systemu z naszymi oczekiwaniami i intuicją. Zaufanie to poczucie, że system jest transparentny, uczciwy i przewidywalny.

Najważniejsze dla użytkowników okazały się:

truetrue

Bez tych dwóch elementów nawet najbardziej zaawansowane wyjaśnienia nie zdają egzaminu.

false

Na bazie wcześniejszych prac badaczy (Chromik i Butz), przeanalizowano cztery kluczowe zasady projektowania XUI i przetestowano je w kontekście fikcyjnego systemu oceny zdrowia online. Oto one:

A. Naturalność

Używaj języka, który brzmi naturalnie. Ludzie chcą czytać wyjaśnienia, które są logiczne, jasne i napisane tak, jakby mówił do nich człowiek, nie maszyna.

B. Responsywność

Nie zasypuj użytkownika wszystkimi informacjami na raz. Dobrze działa tzw. progresywne odkrywanie, czyli pokazywanie więcej, gdy użytkownik chce wiedzieć więcej.

C. Elastyczność

Użytkownicy są różni, więc system powinien oferować różne formy wyjaśnień np. tekst, grafiki, animacje. Im więcej opcji, tym większa szansa, że każdy znajdzie coś dla siebie.

D. Wrażliwość

System powinien dopasowywać się do sytuacji użytkownika np. używać prostszego języka, jeśli widzi, że użytkownik ma mniejsze doświadczenie, albo oferować empatyczne wsparcie w trudnych momentach (np. przy diagnozach zdrowotnych).

Które zasady były najważniejsze?

truetrue

To właśnie te dwie zasady użytkownicy uznali za kluczowe dla budowania zaufania. Wrażliwość, bo system wydaje się wtedy bardziej "ludzki" i zrozumiały. Elastyczność, bo daje wybór i rozwiewa wątpliwości.

Co ciekawe, użytkownicy bardziej cenią trafność i dopasowanie informacji do siebie, niż ich "ilość" czy ogólną atrakcyjność. Zbyt skomplikowane albo zbyt perswazyjne wyjaśnienia mogą wręcz zniechęcać.

false

Z badania płynie jeszcze jeden ważny wniosek: użytkownicy są różni i różne są sytuacje, w których korzystają z AI. Dlatego:

truetrue

To oznacza, że projektowanie XUI powinno być elastyczne i dopasowane do scenariusza użycia.

false

Badanie pokazuje, że bez skupienia się na użytkowniku żadne XAI nie będzie działać dobrze. Wciąż jednak brakuje analiz, jak łączyć różne zasady projektowania, jak działa to w różnych kontekstach (np. mobilnych, głosowych, długoterminowych), czy jak zmieniają się potrzeby użytkowników w czasie.

Podsumowując:

truetruetruetrue

Jeśli chcemy, żeby AI była naprawdę użyteczna musi potrafić dobrze się z nami komunikować. A to właśnie robi dobrze zaprojektowany interfejs.