Czym jest technika subliminalna?
Techniki subliminalne polegają na wprowadzeniu bodźców wpływających na zachowanie osoby w taki sposób, by bodziec nie był świadomie odbierany. Oznacza to, że bodziec znajduje się powyżej tzw. progu obiektywnego (czyli wpływa na zachowanie), ale poniżej progu subiektywnego, co oznacza, że dana osoba nie jest świadoma jego odbioru. Jak wspomniano na konferencji2023 IEEE International Symposium on Ethics in Engineering, Science, and Technology (ETHICS) „Techniki subliminalne dążą do wpływania na zachowanie osoby przez prezentację bodźca w taki sposób, że osoba pozostaje nieświadoma obecności bodźca”.
Problemy definicyjne i ograniczenia naukowe
Definicja technik subliminalnych jest trudna do ustalenia. Przykładowo, bodziec, który jest subliminalny dla jednej osoby, może nie być taki dla innej, co zależy od takich czynników jak zmęczenie czy uwaga. „Różni ludzie mają różną wrażliwość percepcyjną, więc jeden bodziec może być subliminalny dla niektórych, a supraliminalny dla innych. Ponadto ta sama osoba może być mniej lub bardziej wrażliwa w zależności od poziomu zmęczenia lub podzielonej uwagi” [1].
Problemy etyczne i ryzyko autonomii
Jednym z kluczowych wyzwań związanych z technikami subliminalnymi jest ich potencjał do naruszania autonomii jednostki. Przez działanie poniżej progu świadomości osoby techniki subliminalne mogą wprowadzać zmiany w zachowaniach, które nie wynikają z autonomicznych decyzji tej osoby. Jak stwierdzono, „techniki wpływu mogą być problematyczne dla autonomii nie tylko wtedy, gdy osoba jest nieświadoma bodźca, ale także gdy brakuje jej świadomości efektów bodźca na jej zachowanie” [2].
Szersze podejście do definicji technik subliminalnych
Zamiast ograniczać się jedynie do nieświadomych bodźców, szersza definicja technik subliminalnych powinna obejmować sytuacje, w których:
- Użytkownik nie jest świadomy, że wpływa się na niego.
- Użytkownik nie rozumie, w jaki sposób ta technika wpływa na jego decyzje.
- Efekty tej techniki są poza jego kontrolą i mogą wpływać na jego autonomię. „Techniki wpływu mogą być problematyczne dla autonomii nie tylko wtedy, gdy osoba jest nieświadoma bodźca, ale także gdy brakuje jej świadomości efektów bodźca na jej zachowanie”.
Rekomendacje dla projektantów i organizacji
- Regularna ocena etyczna: Organizacje powinny regularnie oceniać etyczność stosowanych technik AI oraz ich potencjalny wpływ na autonomię użytkowników.
- Transparentność działania: AI powinno być projektowane z myślą o przejrzystości, aby użytkownicy byli świadomi wpływu, jaki system wywiera na ich zachowanie.
- Kontrola użytkownika: Użytkownicy powinni mieć możliwość kontrolowania sposobu, w jaki AI wpływa na ich decyzje, np. poprzez wprowadzenie opcji dostosowywania poziomu personalizacji.
- Unikanie manipulacji: Firmy powinny unikać technik wpływania na użytkowników, które prowadzą do zmiany ich zachowań bez pełnej świadomości, w tym poprzez techniki nudgingu bazujące na profilowaniu psychologicznym.
Zalecenia dla projektantów AI
Aby uniknąć etycznych pułapek stosowania technik subliminalnych, projektanci AI powinni dążyć do przejrzystości i świadomego informowania użytkowników o sposobach wpływania na ich decyzje. Powinni również unikać projektowania systemów, które wykorzystują subtelne wpływy o charakterze manipulacyjnym. Kluczowe jest, aby:
- Monitorować stosowanie technik subliminalnych i przeprowadzać regularne audyty.
- Wprowadzać mechanizmy nadzoru ludzkiego (human-in-the-loop), aby weryfikować działania AI.
- Dbać o to, by użytkownicy mieli kontrolę i wiedzę o tym, jak AI wpływa na ich decyzje.
- Firmy powinny unikać technik wpływania na użytkowników, które prowadzą do zmiany ich zachowań bez pełnej świadomości, w tym poprzez techniki nudgingu bazujące na profilowaniu psychologicznym.
Podsumowanie
Techniki subliminalne mogą być zarówno użyteczne, jak i niebezpieczne. Kluczowe jest, by w kontekście AI unikać stosowania technik, które mogą zagrozić autonomii człowieka, a jednocześnie monitorować te działania zgodnie z zasadami etyki. Regulacje, takie jak AIA, mogą pomóc chronić użytkowników, ale odpowiedzialność spoczywa także na projektantach i organizacjach wdrażających AI.
- **M. Elgendi, P. Kumar, S. Barbic, N. Howard, D. Abbott, and A.Cichocki, ‘Subliminal priming—state of the art and future perspectives’, Behav. Sci., vol. 8, no. 6, p. 54, May 2018, doi:10.3390/bs8060054
- H. Bruns, E. Kantorowicz-Reznichenko, K. Klement, M. Luistro Jonsson, and B. Rahali, ‘Can nudges be transparent and yeteffective?’, J. Econ. Psychol., vol. 65, pp. 41–59, Apr. 2018, doi: 10.1016/j.joep.2018.02.002**
