.png)
Algorytmy rekomendacji, chatboty doradcze czy autonomiczne narzędzia ingerują w coraz bardziej wrażliwe obszary życia od finansów, przez zdrowie, po edukację. Nic dziwnego, że globalne regulacje wyraźnie zmierzają w jednym kierunku: radykalnie podnoszą poprzeczkę dla projektantów i dostawców AI, wprowadzając wymogi dotyczące transparentności, kontroli człowieka i uczciwości interfejsów.
Jeśli projektujecie lub wdrażacie systemy AI, te cztery trendy staną się dla Was codziennością. Autonomia algorytmów ustępuje miejsca odpowiedzialności, dokumentowalności i zaufaniu.
1. Polska i nie tylko
UOKiK uruchomił szeroko zakrojony, międzynarodowy projekt dotyczący sztucznej inteligencji w ramach sieci ICPEN i co najważniejsze przewodzi mu wspólnie z włoskim organem AGCM. To oznacza, że Polska nie tylko uczestniczy, ale wyznacza kierunek działań w obszarze regulacji AI w ochronie konsumentów.
UOKiK przyjmuje dwutorowe podejście:
- AI jako narzędzie – urzędnicy uczą się, jak wykorzystywać sztuczną inteligencję do analizy skarg, monitorowania rynku i wykrywania nieuczciwych praktyk.
- AI jako ryzyko – równolegle badają zagrożenia, takie jak manipulowanie decyzjami konsumentów, brak przejrzystości algorytmów czy algorytmiczna dyskryminacja.
Projekt ma charakter globalny. W pracach bierze udział 13 państw z Europy, obu Ameryk, Afryki i Azji, co pokazuje, jak powszechne stają się problemy związane z nadużywaniem algorytmów.
Plan działań jest rozpisany do czerwca 2026 r. i już ruszył. UOKiK zorganizował webinar o praktycznych wdrożeniach narzędzi AI, bazując m.in. na liście kontrolnej przygotowanej wspólnie z agencją z Salwadoru. Podczas wydarzenia pokazano, jak AI już dziś wspiera administracje publiczne w Finlandii, Wielkiej Brytanii czy Korei Południowej.
W kolejnych miesiącach urząd skupi się na tym, jak efektywnie pracować z nową technologią, by konsumenci byli chronieni niezależnie od stopnia automatyzacji usług. Kulminacją projektu będzie duża konferencja UOKiK w marcu 2026 r., poświęcona wdrażaniu AI w administracji publicznej.
Szczególny nacisk zostanie położony na walkę z dark patterns, czyli ciemnymi wzorcami, czyli interfejsami zaprojektowanymi tak, by skłaniać użytkowników do niechcianych działań. UOKiK zajmie się również tematyką agentów AI oraz automatycznego pobierania danych rynkowych (scrapingu).
2. Unia Europejska: Prawo do interwencji człowieka w finansach
Dyrektywa UE (2023/2673) w obszarze zdalnych usług finansowych redefiniuje sposób działania chatbotów i automatycznych narzędzi doradczych. Systemy AI nie mogą już funkcjonować jako „czarne skrzynki” użytkownik ma mieć realną możliwość zrozumienia i zakwestionowania proponowanej decyzji.
Wymogi dotyczące interakcji człowiek–AI:
1. Adekwatne, zrozumiałe wyjaśnienia:
AI lub handlowca, który ją reprezentuje, obowiązuje dostarczenie wyjaśnień, które pozwolą użytkownikowi ocenić, czy oferta jest odpowiednia dla jego sytuacji finansowej. Wyjaśnienia muszą obejmować kluczowe cechy produktu oraz skutki decyzji (np. konsekwencje opóźnienia płatności).
2. Prawo do interwencji człowieka:
Jeśli klient korzysta z w pełni zautomatyzowanego interfejsu (chatbot, interaktywne narzędzie), ma prawo zażądać kontaktu z człowiekiem w fazie przed zawarciem umowy, a w uzasadnionych przypadkach także po jej zawarciu.
3. Ciężar dowodu po stronie przedsiębiorcy:
To firma musi wykazać, że zapewniła użytkownikowi adekwatne wyjaśnienia i możliwość kontaktu z człowiekiem.
Wymagania dotyczące obowiązkowej funkcji wypłaty
Wszystkie firmy oferujące usługi finansowe online – w tym bankowość, ubezpieczenia, kredyty, inwestycje, emerytury i usługi płatnicze – muszą umieścić na swoich stronach internetowych i w aplikacjach wyraźnie widoczny przycisk wypłaty. Przycisk musi:
- używać jednoznacznego języka („Anuluj moją umowę tutaj”),
- być stale dostępny przez 14-dniowy okres odstąpienia od umowy,
- pozwalać na wypełnienie formularza przy minimalnej ilości informacji,
- generować automatyczne potwierdzenia odbioru.
Zakaz ciemnych wzorców
Dyrektywa wyraźnie zakazuje stosowania oszukańczych praktyk projektowych w interfejsach usług finansowych, w tym:
- architektury wyboru manipulacyjnej, która steruje decyzjami,
- powtarzających się próśb o potwierdzenie i uciążliwych wyskakujących okienek,
- asymetrycznych doświadczeń użytkowników (łatwa rejestracja - trudne anulowanie),
- ukrytych lub zaciemnionych procesów rozwiązywania umów.
Wniosek: W projektowaniu AI dla finansów nie ma już miejsca na wymówki. Konieczne są jasne ścieżki eskalacji (human-in-the-loop) oraz wyjaśnienia spersonalizowane, a nie ogólne czy automatycznie generowane.
3. Europa: Odwrócenie ciężaru dowodu w zwalczaniu manipulacji
W debacie wokół europejskiego Digital Fairness Act pojawia się kluczowy wątek dotyczący sposobów wpływania AI na decyzje użytkowników. Chodzi o wyeliminowanie ciemnych wzorców - nie tylko w interfejsie wizualnym, ale również w zachowaniach systemów AI.
Kierunek w Europie:
- AI jako kanał manipulacji:
Naukowcy i regulatorzy zwracają uwagę, że manipulacja nie musi wynikać z layoutu GUI. Może pojawiać się w interakcjach konwersacyjnych, np. poprzez subtelne wtrącanie emocjonalnych komunikatów, sugerowanie określonych działań czy ukryte promowanie celów komercyjnych.
- Odwrócenie ciężaru dowodu:
Aby wyrównać asymetrię między firmami a użytkownikami, proponowane regulacje zakładają, że to firma musi udowodnić, że jej interfejsy i algorytmy nie manipulują użytkownikiem.
Wniosek:
Projektowanie AI będzie musiało być audytowalne, przejrzyste i oparte na intencjach prokonsumenckich. Optymalizacja pod „maksymalne zaangażowanie” staje się nie tylko nieetyczna, ale i ryzykowna finansowo.
4. USA: Ochrona dzieci i zakaz oszukańczych opcji wyboru
Postępowanie przeciwko Sling TV w Kalifornii (CCPA i UCL) jasno pokazuje: interfejsy cyfrowe nie mogą utrudniać użytkownikom kontroli nad ich danymi a w przypadku nieletnich obowiązują jeszcze silniejsze standardy.
Wymogi anty–dark patterns:
1. Prosty, widoczny opt-out:
Opcja rezygnacji ze sprzedaży lub udostępniania danych musi być jasna, widoczna i maksymalnie prosta. Niedopuszczalne jest stosowanie architektur wyboru, które zniechęcają, dezorientują lub „pułapkowo” komplikują proces opt-outu.
2. Prywatność dzieci domyślnie (default off):
W przypadku profili dzieci (poniżej 13 lat) i nastolatków (13–16 lat) sprzedaż danych, udostępnianie ich partnerom oraz reklama behawioralna muszą być wyłączone z definicji. Reklamodawcy nie mogą personalizować przekazów na podstawie danych tych grup.
Wniosek: AI personalizująca treści czy rekomendacje musi działać zgodnie z zasadą Privacy by Design, szczególnie w odniesieniu do nieletnich. Opt-out to ma być przełącznik, nie maraton formularzy.
5. Azja: Obowiązek kwalifikacji i jasnego oznaczania treści AI (Azja)
W Chinach weszły w życie przepisy, które bezpośrednio wpływają na to, kto i jak może publikować treści generowane lub wspierane przez AI. W centrum znajduje się bezpieczeństwo użytkownika i eliminacja dezinformacji w dziedzinach o wysokim ryzyku.
Konkretne wymagania:
- Weryfikacja profesjonalna dla treści „poważnych”:
Jeśli narzędzia AI generują treści dotyczące finansów, zdrowia, prawa, medycyny czy edukacji, twórca tych treści musi posiadać udokumentowane kwalifikacje: stopnie naukowe, licencje, certyfikacje lub specjalistyczne szkolenia. Cel jest jasny - chronić użytkowników przed błędnymi lub szkodliwymi poradami.
- Obowiązek oznaczania treści generowanych przez AI:
Platformy i twórcy muszą wyraźnie oznaczać, że materiał został wygenerowany przez sztuczną inteligencję. Dotyczy to zarówno treści wizualnych, jak i tekstowych, wraz z koniecznością podawania źródeł informacji.
Era eksperymentowania na użytkownikach się kończy?
Algorytmy nie mogą działać na granicy etyki. Systemy AI muszą zostać zaprojektowane tak, aby:
- udowadniały swoją kompetencję,
- były w pełni transparentne,
- zapewniały użytkownikowi natychmiastową kontrolę (np. łatwy opt-out),
- oferowały kontakt z człowiekiem w krytycznych momentach,
- wspierały autonomię i świadome decyzje.
Ignorowanie tych zasad niesie ogromne ryzyko. Przykład Sling TV i kara 530 000 USD pokazuje, że regulatorzy nie będą odpuszczać. Tworzenie AI staje się dziś bardziej podobne do projektowania autopilota w samolocie niż do budowania kolejnej aplikacji. Im bardziej zaawansowany system, tym większa musi być jego przejrzystość i możliwość przejęcia kontroli przez człowieka.
BehaviorAI Insight - wsparcie w projektowaniu odpowiedzialnych, przejrzystych systemów AI
Regulacje wymuszają na organizacjach zmianę podejścia, ale to dobra wiadomość. Odpowiedzialnie zaprojektowane systemy nie tylko zmniejszają ryzyko prawne, ale przede wszystkim budują zaufanie, redukują błędy i wspierają użytkowników w podejmowaniu świadomych decyzji.
Właśnie z myślą o tym powstało BehaviorAI Insight - projekt, który pomaga firmom tworzyć produkty AI zgodne z zasadami etycznego projektowania, eliminować dark patterns, wykrywać ryzyka behawioralne i wdrażać architektury decyzyjne wspierające autonomię użytkownika.
Łączymy behavioral science, etykę technologii i praktyki Responsible AI, aby organizacje mogły projektować systemy, które są:
- przejrzyste,
- audytowalne,
- odporne na manipulację,
- zgodne z regulacjami,
- przyjazne poznawczo i zbudowane na zaufaniu.
